Άρθρο στην εφημερίδα «ΗΜΕΡΗΣΙΑ».

Με τον «Καλλικράτη» για νέα ανάπτυξη

Το πρόγραμμα «Καλλικράτης» έχει τη φιλοδοξία να αποτελέσει μια συγκροτημένη πρόταση ανασύνταξης της πολιτείας και το κρίσιμο ερώτημα είναι κάτω από ποιες προϋποθέσεις θα εκπληρώσει το στόχο του. Στην ουσία πρέπει να διερευνηθούν και να απαντηθούν τρία ερωτήματα: Ποια ανάγκη υπαγορεύει σήμερα μια τόσο σημαντική μεταρρύθμιση. Ποιες είναι οι κατευθυντήριες γραμμές πάνω στις οποίες κινείται, το στρατηγικό πλαίσιο της μεταρρύθμισης. Και, βεβαίως, ποιες είναι οι συνθήκες εκκίνησης του εγχειρήματος, που συνδέεται αρμονικά με τη σημερινή συγκυρία.

Η ανάγκη που υπαγορεύει τη μεταρρύθμιση ξεκινά από την αναβάθμιση των αναπτυξιακών δομών της χώρας και τη ριζική αλλαγή του μοντέλου διακυβέρνησης, του μοντέλου άσκησης και διαχείρισης της εξουσίας ώστε να ανταποκριθούμε στις σύγχρονες ευρωπαϊκές και παγκόσμιες εξελίξεις. Θα έλεγα μάλιστα ότι καθυστερήσαμε οκτώ χρόνια τουλάχιστο. Έχουμε ένα κράτος συγκεντρωτικό, με εμφανή αναντιστοιχία αναπτυξιακών, διοικητικών, οικονομικών,  παραγωγικών βαθμίδων και αντιπροσωπευτικών θεσμών. Είναι περιττό να επαναλάβουμε την ύπαρξη πολλών επιπέδων διοίκησης, αυτοδιοίκησης, ανάπτυξης σε μια μικρή χώρα. Την αποκοπή της αυτοδιοίκησης από τις αναπτυξιακές επιλογές. Είμαστε από τις τελευταίες χώρες που η αντιπροσώπευση τους στην Επιτροπή Περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι αιρετή, που ο χάρτης τοπικής αυτονομίας δεν εφαρμόζεται , που η συντριπτική πλειοψηφία των ΟΤΑ παραμένει αναχρονιστική σε δομές και λειτουργίες .

Το στρατηγικό πλαίσιο

Το στρατηγικό πλαίσιο της μεταρρύθμισης, κατά τη γνώμη μου οφείλει να υπακούει σε ένα νέο σύστημα αρχών για τη θεσμική ανασυγκρότηση της δημοκρατίας. Πρώτο η αρχή της εγγύτητας στον πολίτη σε ότι αφορά τη λήψη των αποφάσεων. Δεύτερο η αρχή της επικουρικότητας των θεσμών σε ότι αφορά τον αναπτυξιακό προγραμματισμό. Τρίτο η αρχή της αναλογικότητας των ευθυνών σε ότι αφορά την κατανομή και την άσκηση αρμοδιοτήτων. Και τέλος η αρχή της διαφάνειας των λειτουργιών και της κοινωνικής λογοδοσίας. Με άλλα λόγια: Το τεκμήριο της αρμοδιότητας ξεκινά από τα κάτω και ανήκει στην αυτοδιοίκηση. Οι αρμοδιότητες αναπτυξιακού τύπου ασκούνται επικουρικά ενώ οι κρατικές που εκχωρούνται ασκούνται υποχρεωτικά. Η διαφάνεια των λειτουργιών επιβάλει μετάβαση από το δημαρχοκεντρικό σύστημα σε μια κοινοβουλευτικού τύπου λειτουργία των οργάνων της αυτοδιοίκησης. Η κοινωνική λογοδοσία συνδέεται με όλο το σύστημα των αλλαγών που εκ παραλλήλου θεσπίζεται από τη νέα κυβέρνηση και αφορά τη διαφάνεια. Ο έλεγχος δεν είναι προληπτικός ή δειγματοληπτικός αλλά υποχρεωτικός για όλους τους ΟΤΑ.

Στη βάση αυτών των αρχών η μεταρρύθμιση κινείται σε τρείς κατευθυντήριες γραμμές. Η πρώτη είναι ο εθνικός αναπτυξιακός και χωροταξικός σχεδιασμός, η νέα αρχιτεκτονική κατά «Καλλικράτη» που οριοθετεί και απλοποιεί τα αναπτυξιακά πεδία και αποκαθιστά την αντιστοιχία τους με το θεσμικό παραγωγικό και διοικητικό σύστημα. Η Κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο στο εθνικό επίπεδο για την ενιαία και συνεκτική συγκρότηση της χώρας. Η αιρετή Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση στο περιφερειακό επίπεδο που αναλαμβάνει το σύνολο της περιφερειακής ανάπτυξης. Ο ισχυρός Δήμος που οριοθετείται με τις υποχρεωτικές συνενώσεις στα φυσικά όρια επαρχιών, συμβουλίων περιοχής ή και νέων αντίστοιχων αναπτυξιακών μορφωμάτων και διαμορφώνει τους όρους της τοπικής ανάπτυξης και της εξυπηρέτησης του πολίτη. Αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του νέου χωροταξικού σχεδίου.

Η δεύτερη κατευθυντήρια γραμμή αφορά την ριζική αλλαγή του μοντέλου διακυβέρνησης με τη γενναία και ολοκληρωμένη αποκέντρωση εξουσιών που εμπεριέχουν σε κάθε περίπτωση το τρίπτυχο: αρμοδιότητα- διοικητικός μηχανισμός υλοποίησης- επαρκείς και αποδοτικοί πόροι. Η περιώνυμη διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια προϋποθέτει από μηδενική βάση κατανομή και κοστολόγηση αρμοδιοτήτων και ριζική ανακατανομή πόρων υπέρ της αυτοδιοίκησης. Αυτό οφείλουμε να το διασφαλίσουμε τώρα με την ψήφιση του «Καλλικράτη» και της φορολογικής μεταρρύθμισης και να απεικονιστεί στη ριζική αλλαγή της δομής του κρατικού προϋπολογισμού του 2011.   

Η τρίτη κατευθυντήρια γραμμή είναι το κράτος για τους πολίτες όπου η διοικητική μεταρρύθμιση ολοκληρώνει ένα αποκεντρωμένο, ενιαίο και λειτουργικό σύστημα κρατικής διοίκησης – αυτοδιοίκησης. Σύστημα με κοινούς κανόνες και στόχους, με κοινά κριτήρια αξιοκρατίας, αξιολόγησης και ανέλιξης με δομές ηλεκτρονικής διακυβέρνησης παντού, με ορθολογική ανακατανομή του ανθρώπινου δυναμικού και οικονομίες κλίμακας που περιορίζουν τη διασπάθιση πόρων. Ο ανασχεδιασμός των δημοσίων πολιτικών, η προγραμματική επάρκεια, η τεχνοκρατική εγκυρότητα πρέπει να διασφαλιστούν και στον μικρότερο Δήμο. Γι’  αυτό είναι κρίσιμο το γεωγραφικό και πληθυσμιακό κριτήριο.

Οι συνθήκες εκκίνησης

Στις συνθήκες εκκίνησης του εγχειρήματος και για να ενταχθεί αρμονικά στη σημερινή συγκυρία της κρίσης οι επιλογές πρέπει να είναι ξεκάθαρες:

1o Η συγκρότηση της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης στις σημερινές Περιφέρειες είναι ορθή καθώς σ’ αυτό το επίπεδο μπορούν εύκολα να μεταβιβαστούν σ’ αυτή το Περιφερειακό Ταμείο, το ΠΕΠ και όλες οι παραγωγικές, αναπτυξιακές και κοινωνικές διευθύνσεις τηςκρατικής Περιφέρειας. Η λογική να τεμαχιστεί η Αττική σε δύο Περιφέρειες δεν αντέχει σε σοβαρή κριτική. Ακυρώνει όλη τη φιλοσοφία της μεταρρύθμισης προτάσσοντας το φόβο μπροστά στην εκλογή του Περιφερειάρχη. Αντίθετα πρέπει από τώρα η Νομαρχία Αθήνας να χωριστεί σε τέσσερα Νομαρχιακά Διαμερίσματα.

2o Στην Αττική και τη Θεσσαλονίκη πρέπει να οργανωθούν στο πλαίσιο της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης λειτουργίες μητροπολιτικού τύπου. Στις νησιωτικές Περιφέρειες ο κανόνας ένας Δήμος σε κάθε νησί και μια Συμπολιτεία σε κάθε συστάδα μικρών νησιών δίνουν τη δυνατότητα ενός κέντρου αποφάσεων για τις κλειστές κοινωνίες και την εφαρμογή ειδικών οριζόντιων πολιτικών.

3o Η οριοθέτηση του ισχυρού Δήμου απαιτεί μεταβίβαση  των σημερινών νομαρχιακών υπηρεσιών για την εξυπηρέτηση του πολίτη, των προνοιακών πολιτικών, των πολεοδομικών και πολιτισμικών δομών στο Δήμο. Με τη συνένωση επιτυγχάνονται οικονομίες κλίμακας σε ευρεία έκταση.

4o Η αποκεντρωμένη κρατική διοίκηση κρατά τις επιτελικές και ελεγκτικές υπηρεσίες του κράτους, τις εφορίες, τα σώματα ασφαλείας, τη δικαιοσύνη, την εποπτεία των ΟΤΑ.

5o Η σύνδεση των πόρων της Αυτοδιοίκησης με ποσοστό του ΦΠΑ μεταφέρει στο τοπικό επίπεδο πρακτικές συνευθύνης καθώς η είσπραξη και πάταξη της φοροδιαφυγής ενισχύει την τοπική ανάπτυξη και γίνεται υπόθεση της τοπικής κοινωνίας.

6o Στην εσωτερική λειτουργία των Δήμων ο δραστικός περιορισμός τους δίνει τη δυνατότητα υλοποίησης των αρμοδιοτήτων. Οι πόροι πρέπει να συνδεθούν με συγκεκριμένα κίνητρα όπως η σχέση ανελαστικών και αναπτυξιακών δαπανών, το διπλογραφικό και ο έλεγχος , η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των οικισμών. Η θεσμοθέτηση ελάχιστου αναπτυξιακού πόρου για κάθε οικισμό, και του ελάχιστου κόστους λειτουργίας του Δήμου είναι προϋπόθεση γι’ αυτό.

Ήδη διατυπώνονται πολλά ερωτήματα για το κόστος, το εύρος των αλλαγών, τη σχέση των νέων αυτοδιοικητικών στελεχών με το κοινοβουλευτικό σύστημα , τις εξαγγελθείσες επιλογές του εκλογικού νόμου. Η διάκριση των ρόλων, η θέσπιση ασυμβίβαστων, η οριοθέτηση των εξουσιών και ο συμμετοχικός προγραμματισμός μπορούν να διασκεδάσουν αυτούς τους φόβους. Η Κυβέρνηση εδώ δείχνει τόλμη, βούληση και πρωτοβουλία. Η πράξη κυρίως στο αρχικό στάδιο θα δείξει αν ένα τόσο σημαντικό εγχείρημα θα συμβάλει θετικά σε μια προσπάθεια που επιχειρεί να αλλάξει τη σελίδα στη χώρα.  Να κατοχυρώσει άλλες επιλογές στη λειτουργία του κράτους και τη σχέση του με την αγορά, στην αναστροφή του αναπτυξιακού προτύπου και την πράσινη ανάπτυξη και κυρίως στην παραγωγή και τη δικαιότερη διανομή του πλούτου. Και πάνω απ’ όλα αν θα διευκολύνει την επανεκκίνηση της ανάπτυξης και την έξοδο της χώρας από τις συμπληγάδες της κρίσης.