ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑΪΔΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ.

Καταρχήν θα ήθελα να σας ευχαριστήσω από την καρδιά μου γι΄ αυτή τη μαζική παρουσία. Ξέρετε, το ξεκινήσαμε με την Μπέτυ πολύ πρόχειρα, και παρόλο που δεν είχαμε υπολογίσει το Debate, βλέπω εδώ εκατοντάδες ανθρώπους και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Με τιμά ιδιαίτερα και πιστεύω ότι η παρουσία σας εδώ δεν είναι μόνο μια εκτίμηση και εμπιστοσύνη σε εμένα, είναι κυρίως μια πίστη ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν για την πατρίδα μας, να γίνουν καλύτερα, να ξημερώσει μια καλύτερη ημέρα για όλους μετά τις εκλογές της 4ης του Οκτώβρη.
Προφανώς σήμερα δεν θα παρουσιάσω ένα πρόγραμμα, ούτε σειρά νομοσχεδίων, ούτε θα απαντήσω αναλυτικά στα ζέοντα προβλήματα. Δεν θα ήθελα σήμερα να μιλήσω κυρίως για το ΠΑΣΟΚ. Θα ήθελα να μιλήσω λίγο ευρύτερα. Το ΠΑΣΟΚ έχει πρόγραμμα, έχει απόψεις, έχει θέσεις.
Γνωρίζετε πάρα πολύ καλά μερικές πλευρές αυτού του προγράμματος. Θα ήθελα πολύ επιγραμματικά να αναφέρω δύο – τρία πράγματα πριν μπω στην ουσία αυτών που θέλω να σας πω.
Για παράδειγμα, μια απόφαση που είναι αρκετά παλιά, είναι όλος ο χώρος της παιδείας ουσιαστικά να συγκεντρωθεί σε ένα Υπουργείο. Σε ένα Υπουργείο Παιδείας, εκπαίδευσης, ότι έχει σχέση με την επιμόρφωση, με την εκπαίδευση. Στο πλαίσιο ενός προγραμματισμού όπου πρέπει να συγχωνευτούν τομείς της κυβερνητικής πολιτικής, έτσι ώστε ο συντονισμός ομοειδών δράσεων να είναι ίδιος και προπαντός ότι διαχέεται ως γνώση στην κοινωνία να έχει ένα επιτελικό φορέα, αλλιώς η κυβέρνηση δεν γίνεται επιτελική.
Δεύτερον. Στα θέματα που αφορούν το Υπουργείο Πολιτισμού είναι γνωστή η θέση του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ που νομίζω ότι είναι στα σχέδιά του και αυτή τη φορά, και θα μας τα πει τις επόμενες ημέρες. Ο πολιτισμός εκτός από τον αθλητισμό να συνδεθεί και με τον τουρισμό σαν μια πολιτική ταυτότητας και παράλληλα ένας χαρακτήρας άσκησης εξωτερικής πολιτικής διαμέσου της πολιτιστικής πολιτικής αλλά και παράλληλα ανάδειξης αυτής της ταυτότητας και του τρόπου ζωής σε ότι αφορά, θεωρούμε ας πούμε τον πολιτισμό ένα στοιχείο της μεγάλης βιομηχανίας της χώρας, του μοχλού της ανάπτυξης της ίδιας της Ελλάδας.
Και βέβαια η αναδόμηση όλων των θεσμών περί την παιδεία και τον πολιτισμό. Το ανοιχτό σχολείο, η αποκέντρωση του εκπαιδευτικού συστήματος ή για παράδειγμα η αναζωπύρωση των πολιτικών που αφορούν τις τέχνες που είναι ένα πράγμα που πολλά χρόνια έχει γίνει πάρεργο στην ελληνική πολιτική ζωή. Πάρεργο πολλές φορές και εμείς ακόμα και στα δικά μας χρόνια της διακυβέρνησης δεν του δώσαμε την αξία τη σημασία που έπρεπε, γιατί πιστεύω ότι όλοι αυτοί οι θεσμοί, η παιδεία και ο πολιτισμός όπως θα σας το πω μετά, το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα είναι ο χώρος με βάση τον οποίο μπορεί να επανεκκινήσει η χώρα αν θέλει να κάνει μια μεγάλη αλλαγή τα επόμενα χρόνια.
Αυτά και προβλήματα πολύ κρίσιμα, πχ. που θα πάει η πολιτική για τον κινηματογράφο, τι θα γίνει με τα ΔΗΠΕΘΕ που μαραζώνουν, τι θα γίνει με την αναμόρφωση των εθνικών θεατρικών καλλιτεχνικών θεσμών, των φεστιβάλ και όλα αυτά τα πράγματα, κυρίως η ενίσχυση των πνευματικών δικαιωμάτων και η επίλυσή τους επιτέλους σε μια εποχή όπου τα πράγματα είναι πάρα πολύ δύσκολα και πρέπει να μπει ένας έλεγχος σε αυτή τη διαδικασία, όλα αυτά και πολλές άλλες πολιτικές με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, προς τα πού θα στραφεί η εκπαίδευση κλπ. είναι κάτι που υπάρχει, είναι ζωντανό, είναι σαφές, είναι γραμμένο, έχει προβληθεί από τον Πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ και ασφαλώς η κυβερνητική πολιτική θα στηριχθεί πάνω σε αυτές τις καινούριες γραμμές.
Νομίζω ότι ξεμπέρδεψα τώρα με το ΠΑΣΟΚ και τις εκλογές, να μιλήσω λίγο πιο πέρα. Θέλω με λίγα λόγια για να σας πω ένα όραμα. Αν μπορούσα να δείξω ένα δρόμο, να βάλουμε αγκωνάρια, τα αγκωνάρια τα οδόσημα, τους οδοδείκτες, αυτό που πολύ μοντέρνα στην Ευρωπαϊκή Ένωση το λένε οδικό χάρτη όχι με την τεχνοκρατική έννοια του όρου αλλά κυρίως με την αξιακή έννοια του όρου.
Οι αρχές και οι αξίες πάνω στις οποίες μπορεί να στηριχθεί μια μεγάλη παρέμβαση στα εκπαιδευτικά και πολιτιστικά πράγματα του τόπου. Γι΄ αυτό θα μου επιτρέψετε λίγο να ονειρευτώ, να πω μερικά πράγματα από μέσα μου.
Βλέπετε στα συνθήματα που έχει το ΠΑΣΟΚ στην προεκλογική του καμπάνια. Υπάρχει ένα, που για μένα είναι πάρα πολύ σημαντικό. Αυτό το «με πάθος» για την Ελλάδα. Με πάθος για την Ελλάδα. Το πάθος δεν είναι πολιτική έννοια με τη στενή σημασία του όρου. Συμπυκνώνει μια ιδέα η Ελλάδα, συμπυκνώνει ένα όραμα, συμπυκνώνει μια δυνατότητα στο σύγχρονο κόσμο, συμπυκνώνει μια δυναμική, πάνω απ’ όλα συμπυκνώνει ένα συναίσθημα, μια ερωτική σχέση.
Η Ελλάδα είναι αξία. Η Ελλάδα δεν είναι ανταλλακτική αξία. Η Ελλάδα είναι αξία γιατί είναι τρόπος ζωής. Και η Ελλάδα πρέπει τον τρόπο ζωής και τη συμβολή της στο σημερινό κόσμο να τον δει από την αρχή και να τον δει με ανατρεπτική διάθεση, όχι αναπαράγοντας τις κατεστημένες δομές που μέχρι τώρα μάθαμε να λειτουργούμε στους δύο κρίσιμους αυτούς πυλώνες.
Το πάθος για την Ελλάδα ως αξία σηματοδοτεί για τους Έλληνες μια αξίωση. Να διασφαλίσει η Ελλάδα το δικαίωμα στην ευημερία. Και πάλι εδώ η ευημερία δεν είναι ένα οικονομικό μέγεθος. Δεν είναι μόνο η αναγκαία πολιτική που σήμερα στις μέρες μας και στην προεκλογική αντιπαράθεση έχει κεντρικό, γιατί είναι λογικό η οικονομία να είναι κεντρικό ζήτημα για το ψωμί και το βούτυρο.
Θα έλεγα η ευημερία με την ιδέα της καλημέρας του πολίτη, καθώς η εποχή μας τρέχει δεν σχεδιάζεται πια ο κόσμος του μέλλοντος, ούτε νομοτελειακά θα φτάσουμε μετά την εποχή των μακρών αφηγήσεων σε κάποιες κοινωνίες μεταφυσικές, με τον τρόπο που κινούνται τα πράγματα η καλημέρα είναι ο σχεδιασμός της ημέρας, είναι η ποιότητα ζωής, είναι αν θέλετε η ευημερία με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου και αν θέλουμε να τα πούμε με όρους λαϊκού πολιτισμού, το κάδρο, το εργόχειρο της καλημέρας σε ένα σπίτι που έχει ανοιχτά παράθυρα, μπαίνει μέσα ο αέρας και οι άνθρωποι που ζουν εκεί, ζουν μια πιο γεμάτη ζωή από το μονοδιάστατο πολιτισμό μας.
Άρα το δικαίωμα στην ευημερία είναι μια αξίωση προς την πολιτεία. Είναι δικαίωμα που συνιστά ένα δημοκρατικό, ένα πολιτικό, ένα κοινωνικό αίτημα του λαού ως έθνους και των πολιτών.
Θα έλεγα σε αντιστοίχηση με τις ρίζες μας όπως από την πόλη προήλθε η πολιτική, ο πολίτης, ο πολιτισμός, εντέλει η πολιτεία ως ρίζα, μια πολιτεία ανθρώπου.
Θέλω να σας θυμίσω σε όσους από εσάς έχετε παρακολουθήσει στοιχειωδώς τη διαδρομή μου, ότι πάνε 12 χρόνια από τότε που μίλησα για μια πολιτεία ανθρώπου, τοποθετώντας τη σε μια νέα εποχή αναγέννησης και ανθρωπισμού.
Ξέρετε η ιστορία κάνει κύκλους, δεν είναι ποτέ η ίδια, τα μεγέθη της είναι διαφορετικά, όμως η ιστορία κινείται πάντα στις γραμμές μιας πολύ μεγάλης μακρόχρονης διάρκειας, μακρόσυρτης διάρκειας.
Μια εποχή όπου μπορεί όχι πια η πόλη αλλά ο κόσμος, το έθνος, ο τόπος να αρθρώσει, να συλλαβίσει έναν ακόμη πολιτισμό του ανθρώπου απέναντι στην προοπτική της βαρβαρότητας. Απέναντι στο μονοσύλλαβο πολιτισμό και το μονοδιάστατο άνθρωπο η δυνατότητα να υπάρξει μια πιο γεμάτη ζωή, η δυνατότητα να υπάρξει μια πολιτεία δημοκρατική ελεύθερη, ελεύθερων ανθρώπων που θα μπορούσε να διασφαλίσει το δικαίωμα στην ευημερία.
Τότε διάλεξα τέσσερις λέξεις για να περιγράψω αυτό το όραμα. Τέσσερις πολύ όμορφες ελληνικές λέξεις. Το μέτρο, η συνείδηση, η ποικιλία, η αρμονία. Το μέτρο ο άνθρωπος κάθε επιλογής, γι΄ αυτό μιλάμε για μια νέα εποχή ανθρωπισμού. Η συνείδησης της ολότητας στον κατακερματισμό της τεχνοκρατικής εποχής μας, της πορείας των πραγμάτων, του να ξαναενώσουμε τα σπασμένα κομμάτια της καθημερινής αλλοτρίωσης. Να ανοίξουμε διαύλους ανάμεσα στα καταφύγια της αποξένωσης.
Η ποικιλία ως προς την διαφορετικότητα των αξιών, των καταγωγών, των πολιτισμών, της συνύπαρξης της επικοινωνίας, τους αιώνες της επικοινωνίας που έρχονται. Και βέβαια η αρμονία με τη φύση ως το περιβάλλον μιας ζωής που μπορεί πραγματικά να αρθρώσει αυτό τον καινούριο λόγο.
Νομίζω ότι η συμβολή της Ελλάδας στη νέα εποχή πρέπει να είναι πολύ σημαντική και να είναι για μας ένα όραμα. Να προσέλθουμε με το αξιακό μας οπλοστάσιο είτε αφορά την καταγωγή μας είτε αφορά το χώρο μας, είτε αφορά τη διαδρομή μας, είτε αφορά τη συνείδηση του έθνους μας είτε αφορά το βίωμά μας το καθημερινό, είτε αφορά τον πολιτισμό.
Και αυτή η συμβολή δεν μπορεί παρά να έχει μια, να το πολιτικοποιήσουμε λίγο, μια τριπλή διάσταση. Πρώτα απ’ όλα ένα νέο πατριωτισμό. Όχι με την έννοια του εθνικισμού, με την έννοια μιας πολιτικής που ενώνει και εμπνέει όλους τους Έλληνες, και που έχει θεμέλιο λίθο το κεκτημένο μιας ελεύθερης και δημοκρατικής πατρίδας στο πλαίσιο της οποίας αναπτύσσεται η ανοιχτή και δίκαιη κοινωνία.
Ξέρετε πως εννοώ τον πατριωτισμό; Όπως τον εννοεί ο Περικλής στον επιτάφιο λόγο του. Ότι δεν είναι χρέος μόνο να συντηρείς την πατρίδα αλλά να δουλεύεις δημιουργικά και ελεύθερα και δημοκρατικά γι΄ αυτήν. Είναι συνυφασμένη η έννοια της δημοκρατίας και της ελευθερίας με την πατρίδα και τον πατριωτισμό. Αυτός ο πατριωτισμός σε μια ανοιχτή κοινωνία είναι ένα πάρα πολύ μεγάλο όπλο.
Η δεύτερη διάσταση είναι ο ευρωπαϊσμός, με την έννοια της ευρωπαϊκής αμφικτιονίας κυρίαρχων κρατών. Έτσι όπως οραματιζόμαστε μια Ομοσπονδιακή Ευρώπη, μια κοινή πατρίδα των Ευρωπαίων πολιτών. Και εδώ η συμβολή του ελληνισμού είναι καθοριστική με την έννοια ότι αποτελεί το σταυροδρόμι ανάμεσα στους μεγάλους πολιτισμούς.
Και βέβαια ο οικουμενισμός με την έννοια της πανανθρώπινης ιδεολογίας, του να ενδιαφέρει στο παγκόσμιο χωριό τι γίνεται ο κάθε άνθρωπος όπου και να ζει στη γη, είναι δείγμα μιας προοδευτικής κοινωνίας, μιας κοινωνίας ελεύθερων και δημιουργικών ανθρώπων.
Έχω πάντα στο μυαλό μου και συχνά αναφέρομαι σε δύο κεντρικούς μύθους. Στην προμηθεϊκή ιδέα που αφορά την παιδεία και τη γνώση και στους Αργοναύτες, στην Αργοναυτική εκστρατεία που αφορά τους πάροικους Έλληνες, αυτούς που έφυγαν από τα σύνορά τους για να ζήσουν σε μια οικουμενική κοινότητα.
Και σε αυτό όμως θα πω μια κουβέντα μετά. Η παιδεία και ο πολιτισμός, ταυτότητα και ιστορία. Τα γράμματα και οι τέχνες, η εκπαίδευση, η αισθητική απόλαυση. Τα γράμματα με την έννοια της έρευνας, της καινοτομίας, της μάθησης, της τεχνολογίας ως μέσο αλλά κυρίως τα γράμματα ως αγωγή πολιτισμού που διαμορφώνει προσωπικότητες ολοκληρωμένες και αναπτύσσει το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας.
Ο δάσκαλος που ξυπνά το ταλέντο του μαθητή, η πατριδογνωσία που γίνεται όπλο στα αυτιά των παιδιών, η δουλειά και η προοπτική της συνδυασμένη και συνυφασμένη με τη γνώση από το ανοιχτό σχολείο, η μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση μιας πατρίδας που όταν βγαίνουν οι άνθρωποί της έξω θριαμβεύουν στο πεδίο της γνώσης και όταν βρίσκονται εδώ λειτουργούν ένα μήνα το χρόνο τα Πανεπιστήμια ή έχουν κλειστά με μάντρες σχολειά.
Και οι τέχνες, όχι ως διασκέδαση μόνο, κυρίως ως αγωγή ψυχής, κυρίως ως αισθητική απόλαυσης και κυρίως ως βίωμα και γλώσσα επικοινωνίας, ως λάλων ύδωρ της ζωής που φαίνεται ότι για πολλά χρόνια είναι σαν να έχει σβήσει. Είναι σαν να μην υπάρχει μέσα στη σημερινή μας πραγματικότητα.
Θα ήθελα να μη μείνω στη σημερινή κρίση, θα πω μόνο μια φράση, γιατί δεν αξίζει τον κόπο παραπάνω. Η σημερινή ημέρα είναι μια σκοτεινή ημέρα. Είναι μια μέρα που ισοπεδώνει τα πάντα, τις αξίες της μετατρέπει σε εμπορεύματα, που τα μεγάλα τα κάνει μικρά και ασήμαντα, όπου κυριαρχεί η λογική του ελάχιστου κοινού παρονομαστή.
Μια αγοραία λογική μιας υπερκαταναλωτικής κοινωνίας, που πρέπει να ξαναβρεί την ταυτότητά της και να δημιουργήσει την ποιότητα στη ζωή της. Και πρέπει να το πω ότι πολύ συχνά νιώθω ότι οι ταγοί του έθνους, εδώ είναι άνθρωποι από τα σχολειά, τα γυμνάσια, τα πανεπιστήμια, μεγάλοι καλλιτέχνες από όλους τους χώρους, οι ταγοί του έθνους παρά το ότι ατομικά ο καθένας έχει μια χρήσιμη αξία να προσφέρει, ως συλλογική συνείδηση σε μια εποχή παρακμής δεν συντελούν στην αφύπνιση της κοινωνίας μας στην ενίσχυση ξανά της συλλογικής της προσπάθειας, στην εμφύτευση της αισιοδοξίας, στη δυνατότητα να ξαναπιστέψει στον εαυτό της, να πατήσει στα πόδια της.
Πρέπει λοιπόν να σας πω ότι αυτή η ημέρα, η σκοτεινή μέρα, πρέπει να ακολουθηθεί από μια φωτεινή ημέρα. Μια τουλάχιστον πιο φωτεινή μέρα. Και εδώ θα ήθελα να σας περιγράψω με πολύ απλά λόγια αυτό το όραμα που στην αρχή σας ανέφερα.
Πιστεύω ότι η Ελλάδα και ο ελληνισμός κλείνοντας τον ιστορικό κύκλο της μεταπολίτευσης πρέπει να εισέλθουν δυναμικά στον κύκλο της ευημερίας. Ιστορικές και διαχρονικές προϋποθέσεις υπάρχουν και νομίζω ότι είναι περισσότερο ευνοϊκές σήμερα από κάθε άλλη εποχή.
Πρώτα απ’ όλα η ίδια η φύση του ελληνισμού ως έθνους που βολεύεται σε ένα κόσμο ανοιχτών συνόρων, ένα κόσμο με γκρεμισμένα τα κάθε λογής τείχη. Οι Έλληνες είμαστε ένας λαός που κατοικεί σε μια χώρα μικρής έκτασης χώρου και απέραντης έκτασης χρόνου. Ένας λαός ταξιδευτής που από την εποχή της Αργοναυτικής εκστρατείας ανοίγει συνεχώς πανιά για να παροικήσει με τους άλλους λαούς, τα άλλα έθνη όπου γης.
Ένας λαός ουμανιστής που από την εποχή της προμηθεϊκής ασέβειας κατέβασε τους Θεούς στη γη, μπολιάζοντας με τη διάχυση της γνώσης και την αιτιοκρατική σκέψη τους υπερβατικούς και μυστικιστικούς πολιτισμούς της Ανατολής, ανοίγοντας παράθυρο προς τη Δύση ως ιστορικά αναγνωρισμένος γεννήτορας και του δυτικού ορθολογισμού, του ευρωπαϊκού πνεύματος, των πολιτικών, των δημοκρατικών και των ηθικών αξιών του πολιτισμού της Δύσης.
Από τα πράγματα μπορούμε να γίνουμε οι σύγχρονοι και εκ παραδόσεως ιχνηλάτες των νέων διαδρομών, οι οποίοι στη σημερινή κρίση της ύστερης παγκοσμιοποίησης αρχίζουν να αχνοφαίνονται. Έχουμε το χρέος να πάρουμε στα χέρια μας την πυξίδα.
Θα μου πείτε και τι γίνεται με τις σύγχρονες προϋποθέσεις. Δεν θεωρώ παρά την κρίση ότι είναι αδύναμες ή αρνητικές, κάθε άλλο. Νομίζω ότι στη μεταπολιτευτική περίοδο πετύχαμε πάρα πολλά σημαντικά πράγματα. Δεν είναι μόνο οι κατακτήσεις των εθνικών στόχων, είναι η σημαντική παρουσία που άφησε μια περιουσία που δεν είναι πια δανεική, ένα πλούσιο αναπτυξιακό πολιτικό και κοινωνικό απόθεμα που παρά την προσπάθεια της συντήρησης να το ξοδέψει και να το εκποιήσει, έχει ακόμη τη δύναμη να επανατροφοδοτήσει την εκκίνηση της χώρας.
Η ποιότητα είναι ο απαρέγκλιτος όρος. Η ολική ποιότητα θα έλεγα, που στον κόσμο των ανοιχτών συνόρων θα μπορούσε να κάνει την Ελλάδα να σταθεί στα πόδια της. Ποιότητα παντού, στην ανάπτυξη, στην παραγωγή, στον τρόπο ζωής, στην κατανάλωση, στον πολιτισμό, στην παροχή υπηρεσιών, στα δημόσια και κοινωνικά αγαθά αλλά και στα αισθήματα, στην εργασία, στο διαθέσιμο χρόνο, στις κοινωνικές σχέσεις, στις αισθητικές αντιλήψεις, στις σκέψεις σε κάθε πράξη.
Αυτή είναι η μόνη δυνατότητα να ζήσουμε και να ευημερήσουμε σ’ έναν κόσμο ανταγωνισμού. Εμείς, με το μικρό μας κλήρο, με την ισχνή ποσοτικά παραγωγική μας δυνατότητα, με τον ελάχιστο πληθυσμό, με την μικρή έκταση αλλά και τη μεγάλη παράδοση, τον ευφυή νου, την ανοιχτή κοινωνικότητα, τη συμπυκνωμένη ιστορική βούληση, την ανθρωποκεντρική στάση.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ποτέ ότι η ανεκτίμητη περιουσία αυτού του τόπου είναι οι ανθρώπινοι πόροι του και ότι τα θεμέλια του εγχειρήματος είναι τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα, η παιδεία και ο πολιτισμός μας, το αξεπέραστο περιβάλλον μας.
Νομίζω ότι μέσα σ’ αυτό το φόντο, μπορούμε να ολοκληρώσουμε ταχύτατα ένα ιστορικό μετασχηματισμό που αφορά τον Έλληνα παραγωγή και δημιουργό, τον Έλληνα εργαζόμενο στην Ευρώπη, στα Βαλκάνια, στη Μεσόγειο και ακόμα πιο πέρα, παντού στον κόσμο. Όχι πια ο μεταπράτης που μόνο αγοράζει και πουλάει αέρα τοις μετρητοίς με γνώμονα τον εύκολο πλουτισμό που χάνεται στις χαραμάδες του πρόσκαιρους κέρδους αλλά ο δημιουργός προϊόντων ολικής ποιότητας με ταυτότητα και χρήσιμη αξία καθώς και φορέας ενός ζωντανού ανθρωποκεντρικού πολιτισμού.
Ο Έλληνας πρέπει να γίνει δημιουργός που συνθέτει και πρωτοπορεί στην εποχή του όχι μόνο με την προβολή της παράδοσης και της κληρονομιάς του ή με την αφομοίωση της κληρονομιάς των συνανθρώπων του, αλλά και με τη σύγχρονη και δημιουργική συνεισφορά του που παράγει πάνω απ’ όλα ηθική υπεραξία. Και έτσι, με αντίτιμο το δικαίωμα στην ευημερία, δικαίωμα που η πολιτεία το χρωστά στον καθένα, να καταστήσει την πατρίδα του ηθική και πνευματική παραγωγική και πολιτισμική δύναμη αναφοράς, την Ελλάδα της ευημερίας.
Μπορείτε να διατυπώσετε το ερώτημα που έρχεται αμέσως στο μυαλό σας: Καλά εμείς, η φυλή του τζόγου, του δανεικού καταναλωτισμού; Της ήσσονος προσπάθειας, της αρπαχτής; Της συναλλαγής, της εύκολης λύσης; Πώς είναι δυνατόν; Φαντάζει κάπως ουτοπικό το εγχείρημα. Σχεδόν μεταφυσικό. Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι είναι εύκολος ο δρόμος. Αν είναι δύσκολος για την οικονομική ανάταξη και την ανασύνταξη της χώρας, είναι σαφώς πιο δύσκολος σ’ αυτό τον τομέα που αφορά το εποικοδόμημα μιας ζωής που πρέπει να γίνει καλύτερη.
Θέλω να σας θυμίσω με παραδείγματα απλά παλαιότερων εποχών, όπως ήταν η συμβολή ενός υπόδουλου έθνους στην ευρωπαϊκή αναγέννηση στον προηγούμενο ιστορικό κύκλο, όπως ήταν η ενσωμάτωση της προσφυγιάς μετά τη μικρασιατική καταστροφή που άνοιξε τα σχολεία και τις τέχνες, όπως ήταν η εθνική αντίσταση στο δεύτερο μεγάλο πόλεμο και όπως ήταν κυρίως γιατί πολλοί από μας, εμείς πιο παιδιά, ζήσαμε την αναγεννητική περίοδο των αρχών της δεκαετίας του ’60, για να μην αναφερθούμε σε πιο πρόσφατες ή παλαιότερες περιόδους.
Και πάνω απ’ όλα η διαχρονική εικόνα ενός λαού που όταν ενταχθεί ως πάροικος στο χώρο, στον τόπο, στο είδος δημιουργεί αξεπέραστα και πρωτοπορεί. Φτάνει να σπρώξει προς τα εμπρός μια νέα πνευματική και πολιτισμική δυναμική, μια νέα κουλτούρα εργασίας, μια άλλη νοοτροπία και στάση ζωής.
Νομίζω αγαπητοί μου φίλοι ότι αυτή την όψη του φεγγαριού έχουμε χρέος ν’ αναδείξουμε ως προοδευτικός κόσμος της χώρας και να τη μετουσιώσουμε σε πολιτική πράξη ανασύροντας από μια κοινωνία που φαίνεται να παρακμάζει, τ’ αναγεννητικά της σκιρτήματα, την εσωτερική της βουή, την ορμή και τη δυναμική της. Να παράγει χρήσιμες αξίες και αγαθά. Να προσφέρει καλύτερες υπηρεσίες. Να προβάλλει καλύτερα προϊόντα ταυτότητας, ν’ αφομοιώνει καλύτερα τη γνώση και την καινοτομία.
Να γράφει καλύτερα βιβλία, να χτίζει καλύτερα σχολεία. Να βγάζει καλύτερα κρασιά. Να ζωγραφίζει καλύτερους πίνακες, να εκπέμπει καλύτερους μουσικούς φθόγγους. Να εμφανίζει καλύτερη αισθητική. Να σχεδιάζει καλύτερα το μέλλον.
Οφείλουμε ν’ ανακαλύψουμε, ν’ αναδείξουμε παντού αυτές τις πνευματικές και παραγωγικές δυνάμεις του τόπου. Εδώ μέσα είναι πολλές από αυτές τις δυνάμεις. Πολλές. Ένας μικρός πυρήνας που μπορεί να ξεκινήσει αυτή τη μεγάλη προσπάθεια. Και να τις πάμε αυτές τις δυνάμεις να τις ανακαλύψουμε παντού στις ιστορικές περιφέρειες της χώρας, στον ελληνισμό της διασποράς, στους χώρους μάθησης και δημιουργίας, στους χώρους πολιτιστικής έκφρασης και τέχνης, στους χώρους εργασίας.
Εγώ θέλω να ξαναζήσει η Ελλάδα την ταυτότητα και τον πολιτισμό της Αττικής, της Ρούμελης, του Μωριά, της Ηπείρου, της Θράκης, της Μακεδονίας, του Αιγαίου, των Ιονίων, της Κρήτης. Αυτή η σοφή γεωγραφική κατανομή με βάση την πολυπολιτισμική ταυτότητα -στο νησί μου ακόμα διπλανά χωριά στα 5 χλμ. μιλάνε διαφορετικές γλώσσες, εκφέρουν με διαφορετικό τρόπο τους φθόγγους της ελληνικής γλώσσας και μέσα από αυτή την πλούσια ακόμα και όχι μονοδιάστατη κοινωνία, ν’ ανασύρουμε τα σκιρτήματα τ’ αναγεννητικά και να τους δείξουμε ένα δρόμο.
Ν’ ανοίξουμε το δρόμο ν’ αναπτυχθεί η παιδεία και ο πολιτισμός πάνω σε άλλες ράγες, σε σιδερένιες ράγες, σ’ αυτές που είναι φιλικές στο περιβάλλον για να πάνε σίγουρα σε μια κατεύθυνση διαφορετική.
Χρειαζόμαστε επειγόντως επανάσταση στο περιεχόμενο της παιδείας και στο είδος της εκπαίδευσης. Και διαδικασίες βαθιάς πολιτιστικής αναγέννησης και οικοδόμησης μιας νέας πιο αρμονικής σχέσης με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον μιας χώρας που αξίζει να γίνει καλύτερα. Αυτοί είναι οι κρίσιμοι πυλώνες που στηρίζουν τον κύκλο της ευημερίας.
Το κρίσιμο ερώτημα λίγο πριν τελειώσω, αφορά τον τρόπο, την κατεύθυνση, το μέσο, την ταυτότητα και τη διαδρομή που θ’ ακολουθήσουμε. Θα περιμένετε να σας πω ένα πρόγραμμα και τους στόχους του. Τα ξέρετε τα προγράμματα. Εγώ θα σας πω κάτι πολύ απλό, γιατί πολλές φορές οι ποιητές και οι φιλόσοφοι συμπυκνώνουν αλήθειες μέσα από τα βιώματά τους, τις διαδρομές της σκέψης τους, πολύ πιο κοντά, προσεγγίζουν με διαπεραστικό μάτι το βάθος των πραγμάτων και περιγράφουν με αφοπλιστική απλότητα αυτό που πρέπει να γίνει. Δείχνουν το δρόμο.
Αν με ρωτούσατε λοιπόν για τον ιδικό χάρτη θα σας έλεγα κάτι πολύ απλό: Γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης στο «Μικρό ναυτίλο»: «Μερικές πράξεις για παράδειγμα: Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα στο τέλος θα δεις να σου απομένει μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει, με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις».
Σε τι προτρέπει ο ποιητής; Να ζήσουμε μόνο με την ελιά και το λάδι, το σταφύλι και το κρασί, τα καλά της θάλασσας; Όχι βέβαια. Ζητά να βιώσουμε την αυθεντική μας ρίζα. Ν’ αναγνώσουμε την ιστορική μας διαδρομή. Να τη μπολιάσουμε με τη σοφία που αποκτήσαμε. Να πάψουμε να πελαγοδρομούμε σε αλλότριους δρόμους ασεβώντας απέναντι στη διάρκεια και τη στερεότητα της φυσικής φθοράς των πραγμάτων που καθορίζει την πορεία αυτού του τόπου.
Αλλά και να μη φοβηθούμε το ταξίδι στην ανοιχτή θάλασσα. Να μην υποταχθούμε στο φόβο της τρικυμίας, αλλά μέσα απ’ αυτό να αισθανθούμε, να ζήσουμε και να ευημερήσουμε.
Αυτός είναι ένας οδικός χάρτης για την επόμενη μέρα της 4ης Οκτωβρίου που μπορεί να φωτίσει το δρόμο. Θα μπορούσα λοιπόν να σας πω, γιατί θα μπορούσα ν’ αγωνιστώ την επόμενη μέρα. Θα μπορούσα ν’ αγωνιστώ ως χρέος της πόλης και της πολιτείας και ως πολιτικός, η πολιτεία ν’ ακούει τη φωνή σας, που δεν την ακούει μέχρι τώρα.
Να προβάλλει το έργο σας, που δεν την ενδιαφέρει μέχρι τώρα. Να κατοχυρώσει τα δικαιώματά σας που τα καταστρατηγεί με δική της πρωτοβουλία. Να ενισχύει θεσμικά και μόνιμα τη δημιουργία σας, που είναι ανύπαρκτη ως πολιτική. Ν’ αναβαθμίζει τη θέση σας στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι που σας έχει βάλει στην τελευταία τάξη και κατηγορία της κοινωνικής διάταξης.
Ν’ αναδείξει κυρίως τις πηγές της δημιουργίας, να εντρυφήσει στην ευαισθησία σας, να σας καταστήσει πρεσβευτές της χώρας μας στην παιδεία και τον πολιτισμό της και όλοι μαζί να εξανθρωπίσουμε τη ζωή μας.
Νομίζω ότι αυτός ο στόχος δεν είναι ένα μακρινό όνειρο. Δε μπορεί ν’ ανοίξει μια καινούργια εποχή με διαχειριστικές λογικές. Δε μπορεί να γράψει μια καινούργια σελίδα, αναπαράγοντας το χθες και τα καθεστώτα. Δε μπορείς να δώσεις μια καινούργια προοπτική και έμπνευση σ’ ένα λαό που αξίζει να ζήσει καλύτερα, περπατώντας πάνω στους ίδιους δρόμους
Εάν νομίζετε ότι αξίζει να περπατήσουμε μαζί σ’ αυτό το δρόμο, εγώ θα είμαι περήφανος, θα νιώσω μεγάλη τιμή και χαρά που είστε απόψε μαζί μου.
Σας αγαπάω πολύ και σας ευχαριστώ για την παρουσία σας. Και επειδή εγώ είμαι πρωινός τύπος, στα πρωινά εκείνης της εποχής λίγο πριν τα Χριστούγεννα, με την ευγενική προσπάθεια του φίλου μου του Τσικίρολου που είναι εδώ απόψε και με την προσφορά από τους μεγαλύτερους ζωγράφους στη χώρα μας, 8 πινάκων που είχε ο κ. Τσικίρογλου, άφησα τον εαυτό μου ελεύθερο να συνδέσει τα βιώματά μου με αφορμή τους πίνακες σε διαφορετικούς χρόνους κι έγραψα ένα βιβλίο μέσα από την Ελλάδα, «Όταν οι λέξεις και τα χρώματα ηχούν».
Τώρα μου είπε η Μπέτυ ότι το έχει εδώ να σας το μοιράσει. Όποιος δεν το διάβασε, να το διαβάσει. Είναι μικρό, δε θα κουραστεί καθόλου. Πολλές ιδέες είναι εκεί μέσα γραμμένες ως διαδρομή μιας πορείας, για να καταλάβετε πώς οι πολιτικοί χτίζουν και τη συνείδησή τους καμιά φορά. Δεν πουλιούνται κι αγοράζονται, μη νομίζετε, δεν είναι όλοι έτσι..
Σας ευχαριστώ.