”ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: ΕΝΑΣ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΗΣ” – Άρθρο στα ΝΕΑ

Του Κώστα Σκανδαλίδη

Αν ήθελε κανείς σήμερα να προσδιορίσει το πρότυπο που κατά κόρον προβάλλουν οι πολιτικοί ηγέτες, ανεξάρτητα από την προοδευτική ή τη συντηρητική τους κατεύθυνση, εύκολα θα κατέληγε σε μία λέξη: Μεταρρυθμιστής.

Ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου πραγματικός προοδευτικός μεταρρυθμιστής ή απλώς ένας λαϊκιστής ηγέτης; Σήμερα από τη χρονική απόσταση ενός αιώνα από τη γέννηση και είκοσι δύο χρόνια από το θάνατό του, νομίζω ότι το ιστορικό δίλημμα έχει απαντηθεί. Παρότι εδώ και καιρό κάποιοι επιχειρούν να ξαναγράψουν την ιστορία διαστρέφοντας τα γεγονότα μιας δεκαετούς πρωθυπουργίας που υπήρξε ορόσημο για τη χώρα, έρχεται και επανέρχεται στο προσκήνιο δικαιωμένος ακόμη κι από τους αντιπάλους του.

Ο Ανδρέας σε όλη τη διαδρομή του συνδέθηκε άρρηκτα με το αίτημα της κοινωνικής Αλλαγής με επίκεντρο το οποίο οικοδόμησε τον επιστημονικό και μετέπειτα τον πολιτικό του λόγο, και το οποίο καθοδήγησε την πολιτική του πράξη. Η Αλλαγή που από την προδικτατορική ακόμη περίοδο ήταν αδήριτη απαίτηση των καιρών, υπήρξε μια ιδέα συνυφασμένη με την προοδευτική του στάση και τον κοινωνικό ριζοσπαστισμό του ως πολιτικού ηγέτη. Θέλοντας μάλιστα να υπομνήσει ότι δεν πρόκειται για απλή αλλαγή πολιτικής αλλά βαθειά αλλαγή θεσμών και δομών, την περιέγραφε ως Δομική Αλλαγή. Εξάλλου αυτή υπήρξε διαχρονικά η διαχωριστική γραμμή με τη συντήρηση και τις πρακτικές αναπαραγωγής των κατεστημένων δομών και εξουσιών.

Γι’ αυτό ακριβώς όταν σχεδιαζόταν μια σημαντική θεσμική παρέμβαση ρωτούσε: «Αλλαγή ναι. Από ποιον, για ποιους, σε τι ωφελεί και με ποια διαδικασία; Δεν είναι μια ουδέτερη πράξη». Και εννοούσε από μια προοδευτική σκοπιά, για όφελος των πολλών και της χώρας, με δημοκρατική πειθώ.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να απαριθμήσει κανείς τις αλλαγές που επιχείρησε στην πολιτική διαδρομή και την κυβερνητική του θητεία. Μόνο ενδεικτικά σταχυολογώ κάποιες από τις σημαντικότερες.

Αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση έδωσε τα διαπιστευτήριά του με την άρνησή του να ενταχθεί στα προδικτατορικά κόμματα και με την ίδρυση, συγκρότηση και λειτουργία του ΠΑΣΟΚ. Με την ιδρυτική επαγγελία και την επαναστατική επιλογή της αυτοοργάνωσης, συγκρότησε από τα κάτω ένα κίνημα βάσης με συλλογικές δομές και λειτουργίες και ριζοσπαστικό, πολιτικό και προγραμματικό λόγο. Σε μια εποχή που τα πολιτικά κόμματα στη χώρα μας – πλην του ΚΚΕ – ήταν προσωπικά, κομματαρχικά και πελατειακά δίκτυα.
Στο πεδίο της πολιτειακής οργάνωσης με τη συνταγματική αναθεώρηση του ’86 κατάργησε το δυϊσμό στην άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας. Συγκρότησε συλλογικά κυβερνητικά όργανα, το ΚΥΣΥΜ και το ΚΥΣΕΑ. Θέσπισε για πρώτη φορά τις Ανεξάρτητες Αρχές με το ΕΣΡ και το ΑΣΕΠ.

Στο πεδίο των αντιπροσωπευτικών και δημοκρατικών θεσμών με σειρά διαδοχικών μεταρρυθμίσεων έδωσε πραγματική υπόσταση στην Αυτοδιοίκηση, ισχυροποιώντας με αρμοδιότητες και νέα όργανα τους Δήμους και εκλέγοντας για πρώτη φορά την Αυτοδιοίκηση Β’ βαθμού. Αναβάθμισε με νόμο-πλαίσιο τη συνδικαλιστική δράση και θέσπισε τη συμμετοχή των εργαζομένων στη διοίκηση των ΔΕΚΟ. Ενίσχυσε θεσμικά το συνεταιριστικό κίνημα.

Στο πεδίο της Δημόσιας Διοίκησης και του Κράτους θέσπισε την περιφερειακή διάρθρωση της χώρας και προχώρησε σε σειρά θεσμικών αλλαγών στο σώμα της Δημόσιας Διοίκησης, όπως η δημιουργία του ΣΔΟΕ.

Στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής ουσιαστικά συγκρότησε για πρώτη φορά στη χώρα το κράτος πρόνοιας και ίδρυσε το ΕΣΥ. Θέσπισε την αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή συνδέοντας τα εισοδήματα με τον πληθωρισμό ενδυναμώνοντας την αγοραστική δύναμη των μη προνομιούχων. Διαμόρφωσε το θεσμικό πλαίσιο για την καθολική κοινωνική ασφάλιση.

Στο πεδίο των ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων έκανε μια πραγματική επανάσταση. Αποκατέστησε θεσμικά την ισότητα των φύλων, κατάργησε την προίκα και θεσμοθέτησε τον πολιτικό γάμο. Διαμόρφωσε συνθήκες ισονομίας και ισοπολιτείας με σειρά θεσμικών αλλαγών που προστάτευαν τον πολίτη απέναντι στις αυθαιρεσίες της διοίκησης. Έδωσε τέλος στον εθνικό διχασμό με την αποκατάσταση της εθνικής αντίστασης. Κατοχύρωσε τη δημόσια δωρεάν παιδεία και προχώρησε με τον ιστορικό νόμο-πλαίσιο στην αναδιοργάνωση και τον εκδημοκρατισμό της Ανώτατης Εκπαίδευσης.

Αυτές οι θεσμικές αλλαγές και πολλές άλλες που περιλαμβάνουν όλους σχεδόν τους τομείς της κυβερνητικής δραστηριότητας άλλαξαν άρδην τόσο την κοινωνική οργάνωση όσο και τη ζωή των πολιτών σ’ αυτή τη χώρα. Μια σημαντική αναδιανομή του πλούτου ανέβαζε αισθητά το δείκτη ευημερίας. Ένα κύμα απελευθέρωσης και δημοκρατίας,. Μια περήφανη χώρα που κέρδιζε επιτέλους την είσοδό της στις ευρωπαϊκές δομές. Και ένας λαός ενωμένος άφηνε πίσω του τους διχασμούς που τον κρατούσαν καθηλωμένο.

Αρκεί να σκεφτεί κανείς τις αντιστάσεις που συνάντησε ο Ανδρέας Παπανδρέου και η κυβέρνησή του για να κατανοήσει το τεράστιο έργο που επιτελέστηκε. Βρήκε απέναντι στη συντριπτική πλειοψηφία των αλλαγών το σύνολο σχεδόν της αντιπολίτευσης. Συνάντησε αντιστάσεις στο εσωτερικό της ίδιας της παράταξης από κατεστημένες νοοτροπίες, συντηρητικές αντιλήψεις, κρατικιστικές λογικές και παλαιοκομματικές πρακτικές. Ο χρόνος που ξοδευόταν για να ενσωματωθούν οι αλλαγές στο κοινωνικό σώμα πολλές φορές παρατεινόταν καθώς η μετάβαση από τη θεσμοθέτηση στην πλήρη αποδοχή περνούσε συχνά από σαράντα κύματα. Πολλοί θα ισχυριστούν και θα έχουν δίκιο να προβάλλουν τις παραλείψεις, την έλλειψη επαρκούς προετοιμασίας, την αδυναμία να υπερνικηθεί η γραφειοκρατία ή ακόμη και λάθος επιλογές.

Κανείς, όμως, δε μπορεί να αμφισβητήσει ότι η πυξίδα του Ανδρέα έβλεπε πάντα μπροστά και παραμέριζε τα εμπόδια. Γι’ αυτό όταν η χώρα, όπως σήμερα, βιώνει κρίση εθνικής ηγεσίας όλο και περισσότεροι τον αναπολούν. Για να δείξει το δρόμο, όπως στην ύστερη περίοδό του τον έδειξε με τις μνημειώδεις παρεμβάσεις του για το μέλλον της Ευρώπης και της Σοσιαλδημοκρατίας.